|
|
Nieuwe studie: creatieve ondernemers van vreemde origine dansen op slappe koord tussen vernieuwend of té anders
Stromae, Sidi Larbi Cherkaoui, Merdan Taplak, Adil El Arbi, Lara Chedraoui. Creatievelingen van buitenlandse origine treden steeds vaker op de voorgrond van het anders bijzonder blanke podium. Annelies Thoelen (Universiteit Hasselt) onderzocht hun weg naar de top.
"Terwijl diversiteit de beste zuurstof is voor creativiteit, is de creatieve sector toch een bijzonder blanke wereld." Dat vond Annelies Thoelen, momenteel werkzaam bij Design Vlaanderen, een paradoxale gedachte. Dus besloot zij op onderzoek te gaan. Het resultaat: een doctoraatsthesis aan de Universiteit Hasselt.
Thoelen: "Ik heb aan succesvolle creativo's van vreemde origine (eerste, tweede of derde generatie) uit verschillende disciplines gevraagd welke stappen zij precies ondernomen hebben om het zo ver te schoppen in een sector die nog veel wordt gedomineerd door de etnische meerderheid. Na 26 verhalen ben ik gestopt met interviewen omdat de getuigenissen gelijk begonnen te lopen." Onder de geïnterviewden zaten onder anderen Sidi Larbi Cherkaoui (dans), Merdan Taplak (muziek), Rachida Lamrabet (literatuur), Nedda El-Asmar (design), Kadir Balci (film) en Fenna Zamouri (grafisch ontwerp).
SHARE'Wie van zijn origine niet zijn handelsmerk wil maken, ondervindt nogal eens moeilijkheden'
ANNELIES THOELEN
De rode draad die Thoelen tijdens het onderzoek ontwaarde? Het gebruik van identiteit in de creatieve sector is heel persoonlijk. Thoelen: "Sommige creativo's hebben er echt hun handelsmerk van gemaakt, en anderen verzetten zich hier hevig tegen. Omdat je in de creatieve sector vaak interviews geeft, of je werk aan jury's moet toelichten, luidt mijn conclusie dan ook dat het strak in de hand houden van je eigen creatieve verhaal een belangrijk element is bij het uitbouwen van een succesvolle carrière."
Hierbij komt dat de gekleurde creatieveling niet veel keuze heeft. "Wie van zijn origine niet zijn handelsmerk wil maken, ondervindt namelijk nogal eens moeilijkheden", stelt Thoelen. Ook in de ruimdenkende creatieve sector heersen nog steeds bepaalde clichés en verwachtingspatronen. "Zo hoort designer Nedda El-Asmar bijvoorbeeld geregeld dat haar werk er vrouwelijk of oriëntaals uitziet, terwijl zij heel bewust haar objecten zo functioneel mogelijk ontwerpt. Er zit niets anders op dan dit te blijven uitleggen."
Kortom, de Belgische creatieve sector weet andere culturen wel te appreciëren, maar bekijkt de creatieveling van niet-Belgische origine nog steeds als 'anders'. En dat anders-zijn kan zowel goed als slecht uitdraaien. "Creatieve ondernemers van vreemde origine bevinden zich in een 'dubbele' opportuniteitsstructuur", zegt Thoelen. "Aan de ene kant is het voor hen mogelijk om op te vallen met een vernieuwend verhaal, aan de andere kant lopen zij het risico om als 'té anders' beschouwd worden, en daardoor uit de boot te vallen." Het blijft koorddansen.
Twee 'gekleurde' creatievelingen, Sidi Larbi Cherkaoui en Fenna Zamouri, getuigen over welke impact hun afkomst had op hun artistieke carrière:
SHARE'Je bent niet alleen het product van je afkomst, maar ook van andere factoren'
SIDI LARBI CHERKAOUI
Sidi Larbi Cherkaoui
"Ik moet toegeven dat ik het voordeel heb dat ik er nogal blank uitzie", zegt choreograaf Sidi Larbi Cherkaoui. Als artistiek directeur van Ballet Vlaanderen en zijn eigen gezelschap Eastman, is hij de ambassadeur van de Belgische danswereld. Hoewel Cherkaoui in zijn tienerjaren als enige Marokkaan in zijn richting (Latijn-wiskunde) het buitenbeentje was, geeft hij toe weinig hinder ondervonden te hebben tijdens zijn carrière. "Pas bij het vernoemen van mijn naam ziet men mijn Marokkaanse roots. Ik ben een 'halfje', zoals Stromae. Alles wat dichter bij de ingebeelde (blanke) norm van de mens ligt, wordt gemakkelijker aanvaard."
Daarbij begeeft Cherkaoui zich in de danswereld en dat is een zeer internationale scene. "Vanuit heel de wereld zakt men naar België af. Ik ben dus allerminst een buitenbeentje." Het probleem van discriminatie manifesteert zich eerder bij cultuurrichtingen die zeer gericht zijn op eigen bodem.
Cherkaoui heeft niet het gevoel dat hij zijn Marokkaanse roots echt uitspeelt. Die wortels maken op natuurlijke wijze deel uit van zijn identiteit en dus van zijn werk.
Cherkaoui: "Je moet gewoon jezelf zijn. Dat geldt ook voor autochtonen." Ieder mens is volgens hem niet alleen bepaald door afkomst maar door een samenloop van factoren. "Mijn vader is moslim en afkomstig uit Tanger, mijn moeder is katholiek en Antwerpse. Maar in mijn identiteit zitten niet alleen Marokkaanse en Vlaamse invloeden. Ik keek als jonge knaap vaak naar Japanse tekenfilms. Ook dat liet zijn sporen na." Wat hij wil zeggen: een mens is complex, eenzijdige persoonlijkheden bestaan enkel in de films.
Grafisch ontwerpster Fenna Zamouri is de dochter van Marokkaanse ouders. ©Wouter Van VoorenSHARE'Culturele interesses van niet-autochtone jongeren komen op school amper aan bod'
FENNA ZAMOURI
Fenna Zamouri
"Toen ik afstudeerde aan Sint-Lukas in Brussel was ik de enige Marokkaanse." Fenna Zamouri werkt al tien jaar achter de schermen als grafisch ontwerpster en staat in de sector gekend als een dame met aardig wat cross-cultural design op haar conto. Deze week gaf zij er nog een lezing over in Parijs. Ze geeft toe nog steeds een uitzondering op de regel te zijn. "Het idee bestaat nog altijd onder Marokkanen dat je met een creatieve richting geen werk vindt. Jongeren wenden zich meestal tot een beroep met meer werkzekerheid."
Ook stelt Zamouri dat de meeste jongeren met uitheemse wortels de creatieve sector gewoonweg niet kennen omdat kunst en cultuur bij hen thuis vaak op een laag pitje staan, het gevolg van migratie-ouders. Aan de andere kant ontbreekt het aan raakpunten op de kunstschool. "Er zijn bepaalde delen van de lessen die iets te blank zijn", stelt Zamouri. "Ik denk aan kunstgeschiedenis en filosofie. Ook buiten de les komen de culturele interesses van niet-autochtone jongeren amper aan bod."
"Tijdens haar studie ging Zamouri op zoek naar haar identiteit en kwam zo terecht bij Arabische typografie en cross-cultural design. "Daar ben ik nog steeds graag mee bezig", vertelt ze, "maar aan de andere kant wil ik me als grafisch ontwerpster ook bewijzen voor andere projecten. Ik heb vaak het gevoel dat ik 'de Marokkaanse ontwerpster' ben. Daar ben ik fier op maar het brengt mijn creatieve vrijheid ietwat in het gedrang." Nu ja, haar portfolio zit ondertussen al vol Marokkaans getint design. "Het is dus ergens wel logisch dat men mij daarvoor contacteert."
